“É mellor loitar, que morrer de fame”
Definir a Trini Falcés, ou como todas, todos e todes a chamaban, Trini, é una tarefa complexa. Todas as persoas que estiveron cerca dela coinciden en definila coma unha muller cunha personalidade forte, loitadora, dura e ao mesmo tempo sensíbel. Unha persoa mancada pola vida mais que aínda así, amaba e quería. Era valente, xenerosa, divertida e auténtica. Toda esta escolma de adxectivos amosan un ser poliédrico, de moitas capas.
Trini sen dúbida era unha persoa complexa onde convivían varias realidades.
Naceu en 1942 na Coruña, no seo dunha familia franquista, que lle pon o nome de Antonio Leandro. Foi un bebé roubado polo seu pai, un policía secreto próximo ao réxime de Franco, quen, segundo relatan, cometeu abusos contra a súa nai biolóxica. Para evitar as acusacións foi trasladado a Sevilla, o que foi o primeiro dos “exilios” de Trini, cando aínda era unha nena que acaba de aprender a andar.
Durante os seus primeiros anos de vida, as expectativas familiares eran as habituais da época, facer que Antonio fora un “Home”. Pero Trini no seu interior e no seu corpo era diferente. Ata a súa adolescencia, ninguén se decatara que nacera intersexual. Empezan a crecerlle os peitos de muller, pero tamén nacera cos órganos sexuais de un home. Estamos na década dos 50 e debido á expresión de xénero de Trini, que non coincidía coa imaxe de macho que estipulaban as “normas” da ditadura, a familia decide actuar. A sombra do cabeza de familia controla duramente a vida de Trini. Ademais, el quería que fixese carreira militar. Así coas súas influencias nas altas esferas do “réxime fascista” consegue que comece a traballar como xastre do exército, para convertelo nun “home de verdade”. A Costura era unha profesión que xa lle gustaba a Trini.
Pero os cambios que estaba a experimentar Trini eran máis fortes que as conviccións da súa familia, franquista e conservadora. Nesta etapa en Sevilla sufriu moito bullying na escola, polo feito da pluma e do amaneiramento, non podía esconder a súa identidade. Nesta etapa coñece un mozo xitano que estudaba con ela e os seus pais traballaban coa súa familia. É a persoa que o apoia nestes difíciles momentos, é o seu amigo máis próximo e ela recoñece que foi o “seu primeiro amor”. Non chegamos a saber se é un amor correspondido. Para ocultar a realidade de Trini, e non dar que falar, decidiron mudarse a Fontes de Jiloca (Zaragoza). Este é o segundo “exilio” de Trini.
Neste pequeno lugar do norte de Huesca, a vida de Trini non mellora, a poboación do sitio non a comprende e pronto a súa vida alí é un calvario.
No ano 1963, os médicos diagnosticárona de ‘hermafroditismo’ e anos máis tarde de ‘transexualismo’, pero segundo relata ela mesma, foi un choque tremendo para a súa familia que quere ocultar a verdade de Trini xa que ninguén sabía o que era iso. Probablemente sexa a primeira persoa diagnosticada con “disforia de xénero” no noso estado.
Pero chégalle o momento de facer o servizo militar e a familia decide que o faga en Barcelona, lonxe da casa dos seus proxenitores, podemos dicir que é o terceiro “exilio” de Trini. Aproveita esta oportunidade de mudarse a Barcelona, a que sería a cidade que lle deu a oportunidade de ser libre. Alí ten familia e consegue un permiso para durmir polas noites en casa dela. Pero cando descobre a persoas como elas na noite de Barcelona, non ó pensa. Cando sae do cuartel, cámbiase nun xardín próximo, ponse unhas camisetas de tirantes que lle apertaran os peitos e deixa a roupa de militar toda a noite escondida nunha roseira. Ela estaba moi orgullosa dos seus peitos e gustaba presumir deles.
En Barcelona, Trini atopa a liberdade e coñece a un grupo de persoas coas que podía ser e sentirse ela mesma. Terminado o servizo militar, empezou no servizo de limpeza do Hotel Oriente, pero a precariedade e a alerxia aos produtos químicos lévaa á rúa e ao mundo do cabaré onde adoptou o nome artístico de “Mamy Blue”. Trini empeza a prostituírse como unha maneira de gañar máis diñeiro e combinaba isto con espectáculos de cabaré en locais de lecer nocturno, como A Perla ou El Molino. “É unha das raíñas do Paral.lel”.
Existen dúas versións de por que a chamaban “a mami”: unha porque nos cabarés a súa actuación estelar era o playback da canción “Mami blue” ou porque as mulleres trans máis novas considerábana a súa nai, xa que ela se encargaba de coidalas. Quizais esta última sexa a verdadeira.
Pero toda esta fama someteuna ás duras consecuencias de vivir baixo o réxime de Franco, que perseguía as persoas homosexuais. Foi arrestada en varias ocasións, a primeira foi o día anterior a cumprir a maioría de idade, que era aos 21 anos naquela época gris. Ela recorda que foi a primeira vez que tocara o piano na comisaría: poñer as pegadas dactilares, manchada de tinta negra, nun cartón branco.
Trini Falcés, que viviu nas súas carnes a represión descarnada da ditadura e os efectos da Lei de Perigo Social ou a de Vagos e Maleantes, que a fixo pasar «dun cárcere a outro» durante cinco anos. Estivo recluída nos temidos cárceres de Huelva e Badajoz, lugares de represión e torturas. “Unha vez que estabas fichada era horrible, non nos deixaban nin andar pola rúa. Un auténtico calvario. Mandáronme ao cárcere Modelo durante dous ou tres días, examináronme de arriba a abaixo e dixeron: ‘ah, a Huelva, con todos os maricóns'”, contaba a propia Trini Falcés.
Os cárceres de Huelva e Badajoz tiñan fins diferentes: os gais activos ían a Huelva e os pasivos a Badajoz. Trini Falcés estivo nas dúas, aínda que a máis dura era a de Badajoz, porque os pasivos eran sometidos aos tratamentos máis brutais porque, segundo os psiquiatras da época, perderan a condición de homes. Aos activos corrixíaselles só a conduta, pero seguíaselles considerando homes feitos e dereitos. O cárcere de Badajoz é un símbolo da represión ao colectivo LGTBIQ+ que nos gustaría que se recuperase en recordo das vítimas LGTBIQ+ durante o réxime fascista de Franco.
Nunha das detención, o xulgado condénaa ao desterro, sendo expulsada de Barcelona, o que supón o seu cuarto “exilio”. Pasa unha tempada en París, onde se atopa cun tipo de vida máis libre. Pero pronto volta a Bilbao e antes de que pasen os cinco anos de castigo, regresa ás agachadas a Barcelona, onde ten a súa verdadeira familia elixida.
«Cando morreu Franco, eu traballaba nun hotel. Ese día, as miñas compañeiras e eu baixamos con champaña polas Ramblas de Barcelona. Perseguiunos a policía e todo», contaba Trini Falcés.
Participa na primeira manifestación LGBTIQ+ en territorio español, celebrada en 1977 en Barcelona. Segundo contan, a marcha foi organizada polo “Front d’Alliberament Gai de Catalunya”, o primeiro colectivo LGTBIQ+ do estado, pero que rexeitaba o achegamento ás mulleres Trans, pois consideraban que podía ser prexudicial para a loita o unirse a unhas persoas que a súa única forma de sobrevivir era a “prostitución”. Pero elas, as mulleres “Trans” asisten á manifestación, e no momento en que os grises ían cargar contra as case cinco mil persoas que ocupaban as rúas, crúzanse diante da policía. Elas dicían “non nos pode pasar nada, xa estamos mortas”. A marcha continuou ata o final das Ramblas, e a policía finalmente cargou contra elas.
Non está claro se o ímpeto co que se interpuxeron diante da policía, a complicidade que había entre elas e os axentes da orde ou as dúas cousas unidas, foi o que fixo que aprazaran a carga contra a manifestación. Sabemos que eran coñecidas, despois de tantas redadas, detencións e a vida a nocturna existía unha complicidade entre as mulleres trans e persoas queer e as forzas da orde.
Con esta acción as mulleres trans gañaron un posto na loita polos dereitos civís do colectivo, un posto que era seu desde os comezos. Este é o día onde se realizou a “icónica” foto da primeira manifestación LGTBIQ+ do Estado, onde aparece en primeira fila Trini Falcés.
En 1979, créase o primeiro “Colectivo de Transexuais e Travestis”, integrándose dentro da coordinadora de Col.lectius per l’Alliberament Gai (CCAG). Son tres mulleres trans as que constitúen este primeiro colectivo, e unha delas é Trini Falcés.
En todas as fotos que existen das mobilizacións daqueles anos, Trini sempre está en primeira fila aguantando a faixa. Histórica é tamén unha foto onde todas elas e as persoas queer da época posan, algunhas cos peitos ao aire, diante da catedral de Barcelona en 1978.
A finais de 1979, a Fronte de Liberación Homosexual de Cataluña (FAGCC) emite un comunicado no que di que “a problemática dos transexuais e travestís inscríbeos nunhas coordenadas que os fai facilmente manipulables tanto pola prensa gráfica como escrita, provocando así unha separación e rexeitamento a asumir a realidade transexual”. Debemos puntualizar que moitos dos integrantes deste colectivo pertencían á “burguesía catalá”.
Elas comezan a súa nova andaina, loitando polos dereitos das persoas transexuais en solitario.
Durante os seus últimos anos en Barcelona, pasa de ser a Mamy Blue nos cabarés a unha figura materna que axudaba as prostitutas. “Alugáballes habitacións, acendíalles o lume na rúa e escampados, e preparáballes bocadillos”. Como xa non podía exercer a prostitución, en bidóns de aceite facía fogatas para axudar a afrontar as noites de frío a esas mulleres á que sociedade só lles dá a opción de alugar o seu corpo como método de vida.
No recordo queda o espido integral que fixo en el mítico “El Molino” mentres soaba a súa canción, terminando coa “estelada catalá” tapándolle as súas partes.
Coa consolidación da democracia e coa chegada da “lei de matrimonio igualitario” e a “lei trans do 2007”, ela comentou que lograra o que tanto ansiaba: “tranquilidade”. Coa lei de Memoria Histórica do goberno de Zapatero danlle unha indemnización de 6.000 euros por ser presa social. Só cobrou este pequeno diñeiro debido a que o seu pai, o policía franquista, borroulle case todo o seu historial delituoso durante o franquismo.
Con este diñeiro, viaxa visitar a súa familia de Sevilla, e vai vivir ao seu lugar natal cun novo noivo, quen a abandona cando se acaba o diñeiro, algo que é moi habitual entre as persoas maiores LGTBIQ+, que ante a soidade de ser unha persoa maior, prefiren pasar unha tempada con este tipo de “compañía”.
Os últimos anos de vida, Trini Falcés volve á cidade natal co seu nome de Trinidade no DNI. Neste último “exilio”, viviu tranquila na Coruña, onde puido reencontrarse coa súa nai biolóxica e gozar da tranquilidade da praia de Riazor. Gustáballe moito ir tomar o sol e ademais ela presumía moito das súas tetas, ensinábaas cando podía. Trini era unha persoa moi libre e aínda que recibía axuda das institucións, ONGs e sobre todo dos seus amigos, ela quería facer as cousas soa. Vivía dunha pensión non contributiva, como case tres de cada catro persoas maiores LGTBIQ+ do noso estado. Pero Trini era unha persoa dunha liberdade individual total, unha sobrevivente, valente, divertida, combativa, obstinada e xenerosa.
Trini Falcés faleceu en agosto de 2022, pero o seu legado segue vivo.
E é que, a pesar dos golpes da vida, Trini nunca deixou de loitar. Desde unha infancia roubada e unha adolescencia oculta nun pequeno lugar aragonés ata a súa chegada a Barcelona nos anos 70, Trini loitou por atopar o seu lugar nun mundo que a rexeitaba. Atesourou a historia do movemento LGTBIQ+, toda en si mesma: viviu a represión, o cárcere, os abusos policiais, o sinalamento dunha sociedade que non entendía (e ás veces aínda non entende). Pero tamén a parte da festa, da primeira manifestación do colectivo en Barcelona, “a disidencia orgullosa e brava“.
Trini e a súa vida son un reflexo dun pasado, pero tamén dun futuro. Nela configúrase un pensamento loitador. Temos que ter presente a loita e voltar asimilala como unha esencia do noso ser. Unha loita polas que estiveron, polas que estamos e polas que virán, pois a loita de Trini segue a ser a loita das persoas “queer”.
Ela viviu tempos convulsos, de gran represión, mais pese a que houbo avances dende aquela, hai que lembrar que queda moito por facer e moito que non perder. Debemos entender esta loita dende o social e o común, unha loita que pule por lograr a transformación. Unha loita que derrube os sistemas opresores: o capital, o cisheteropatriarcado e o xénero.
Trini encarna todas estas loitas. Ela dinos que debemos pelexar por poder “ser”, pois como dicía a faixa que ela e es súes compañeires agarraron aquel 26 de Xuño de 1977, “Nosaltres no tenim por! Nosaltres som!” (¡Nós non temos medo! Nós somos!). Nós claro que non temos medo, nós simplemente queremos ser, nós queremos ter os nosos dereitos recoñecidos, nós queremos ter vidas dignas, porque NÓS SOMOS.
Trini loitou por iso ata o último momento da súa vida, e temos que collela como exemplo, porque desgraciadamente moitas persoas disidentes vense abocadas a vidas en condicións infrahumanas, precarias, moitas persoas queer seguimos sen ser recoñecidas legalmente e vemos os nosos dereitos en xogo, continuamos a sufrir violencias e agresións.
Mais Trini ensínanos un feixe de cuestións que se ben non son explicitamente loita, si teñen moito que ver con ela e son un xeito tamén de facer activismo. Ensínanos a importancia da comunidade, da creación dunha rede de coidados e apoio. Fálanos da complexidade das realidades e a importancia da diversidade. E o máis importante, amósanos o camiño para SER LIBRE. Pese á súa difícil vida tiña claro algo: que amaba a LIBERDADE.
Hoxe, a súa historia é un símbolo de resistencia, unha viaxe de ida pola loita e a liberdade.
Na exposición dos 2021 “Retratos da nosa Memoria” que se sitúa dentro do proxecto “Amarga Memoria”, do Colectivo Wanda de Aragón, Trindade Falces foi entrevistada e déixanos estas sentenza e dános unha imaxe do que foi a súa vida. (Podedes atopar este proxecto en porloquefuisteisseremos).
«Son Trindade Falces Hernández, pero antigamente chamábame Antonio Leandro. Como era así, antes da mili, ao ver que era un pouquiño raro, detectáronme transexual. Eran os anos 63, había un lío moi grande porque ninguén sabía o que era isto… e así vivín».
«Onde peor o pasei, nas comisarías, porque ás veces tratábante mal, insultábante, non che daban para comer, pegábanche… Non quero máis a época antiga, quero ser como agora, desta época. Quero vivir os tempos que me quedan así, sen que pase nada».
Fito Ferreiro Seoane; Sergio Marey; Eva Mejuto
