Unha das actrices máis senlleiras da escena francesa do século XX foi a coruñesa María Casares. María Victoria Casares Pérez nace na rúa Panadeiras, o 21 de novembro de 1922, nunha familia acomodada. O seu pai era Santiago Casares, avogado e político coruñés, e a súa nai Gloria Pérez Corrales, filla dun militar e unha cigarreira. Tiña unha irmá, por parte de pai, Esther Casares, once anos maior ca ela. María fai os seus estudos no Collège Français, na Cidade Xardín da Coruña. O escenario dos seus veráns son, durante estes anos, a residencia que a súa familia alugaba en Montrove e os paseos e baños na praia de Bastiagueiro. Aos nove anos, en 1931, coa proclamación da República española, a familia trasládase a Madrid ao ser nomeado ministro de Mariña o pai, Santiago Casares. Alí, ao cumprir os once anos, comeza a estudar no Instituto Escuela, un centro que segue o espírito da Institución Libre de Enseñanza no que se educan os fillos e fillas da clase intelectual e política progresista do momento. Madrid supuxo para ela un cambio importante. Non en balde ela dixo, anos despois, que o primeiro exilio foi o de Galiza a Madrid. Atrás, na Coruña, quedaba o ambiente familiar, onde Vitola, Vitoliña, como a chamaban, estaba intimamente ligada ao seu pai. O novo escenario da súa vida, e por causa das distintas responsabilidades que Santiago Casares vai asumindo no goberno, supón ser centro de maior atención social, algo que a ela nunca lle agradou. Comeza a achegarse á declamación en público e ás pequenas obras teatrais na escola. Rafael Alberti, García Lorca ou Valle Inclán, son testemuñas dalgunha daquelas representacións da pequena María.
Os veráns supoñen o regreso á Coruña, a Montrove, a Bastiagueiro. María ten morriña de Galiza cando está en Madrid e tamén nostalxia de Madrid cando está en Galiza. Porque Madrid tamén supón a inmersión na vida cultural daquela República, onde ten a oportunidade de asistir ao cine, ao teatro, de ver en escena ás grandes figuras da época, como Margarita Xirgu, coa que traballaría anos despois.
Todo isto frústrase no verán do 36. O golpe de estado desbarata toda a vida de María e da súa familia. O papel do seu pai, presidente do consello de ministros naquel momento, agrava aínda máis a súa situación. Durante os primeiros meses da contenda permanece na capital, colaborando con Gloria, súa nai, na atención sanitaria aos feridos de guerra. Para evitar maiores sufrimentos, o seu pai envíaa a ela e a nai, en outubro dese mesmo ano, a Barcelona, e de alí, case inmediatamente, a París.
Os seus inicios naquela cidade están marcados pola precariedade. Matricúlase no Liceo Victor-Duruy e, grazas á relación dalgunhas amizades da familia, vinculadas ao teatro, comeza a cumprir o seu soño de ser actriz profesional. Compaxina os seus estudos no Liceo e a súa preparación para entrar no Conservatorio. Non é un camiño fácil. Dominar o idioma é requisito imprescindíbel, e iso supón ser rexeitada en dúas ocasións no Conservatorio. Pero non desiste e esfórzase por deixar de ser estranxeira no seu propio fogar.
Rematada a guerra en España, seu pai reúnese con elas, pero por pouco tempo. O novo conflito bélico europeo conduce á ocupación nazi de Francia. Os cargos que desempeñara no goberno da República convérteno en obxectivo da Gestapo. Santiago Casares exíliase en Inglaterra, onde permanecerá ata 1945.
Mentres tanto, en 1941, María por fin consegue ingresar no Conservatorio. Abandona o bacharelato e comeza a súa carreira artística. E os seus inicios son rápidos. Xa no ano 1942 debuta no Teatro Mathurins como primeira actriz. As críticas sitúana xa como promesa teatral.
Son tempos en que o fascismo reina en Europa. Ela ten que sobrevivir nese París ocupado. Ten unha oferta do goberno franquista para regresar a España como grande actriz do réxime, que ela desbota, igual que as propostas amorosas dun oficial alemán. Tamén sofre a desaparición dunha amiga xudía, Nina Reicyn, que agochaba na súa casa. Neste contexto enrarecido é onde María coñece a Albert Camus. Supón unha relación non só amorosa, senón intelectual e creativa, ata a morte del en accidente automobilístico en 1960. Comparten tamén inquedanzas políticas e María involúcrase con el na Resistencia durante a ocupación alemá.
En 1946 morre Gloria, súa nai, dun cancro de estómago. En febreiro de 1950 morrerá seu pai. Mentres, a súa medio irmá, Esther, sofre a represión da ditadura franquista na Coruña, primeiro no cárcere e logo en arresto domiciliario ata 1955, cando consegue saír de España coa súa filla e exiliarse en México onde a esperaba o seu home.
No segundo lustro dos anos 40, María roda algunhas das súas películas máis coñecidas en Alxeria, Italia, Niza… Son anos de traballo intenso, non só no cine, senón tamén no teatro e na radio, ademais de viaxes e actos sociais. Ten algunha relación amorosa, co comediante belga Jean Servais, con quen estivo a piques de casar, co actor Gerard Philipe e con Jean Bleynie, un millonario viticultor.
Case toda a súa filmografía consiste en películas francesas. Os cinéfilos xeralmente están de acordo en destacar as súas interpretacións en catro das súas películas da década de 1940: Les enfants du paradis, Les dames du Bois de Boulogne, La Chartreuse de Parme e Orphée. Así a todo, ela declara que prefire o teatro ao cine ao considerar que no cine o texto non ten cabida e que o actor non é máis que un instrumento en mans do director. A partir da década dos 50, as películas serán escasas.
Son estes anos 50 a súa consagración definitiva como dama da escena francesa. En 1954 abandona a Comédie-Française, por desacordos coa dirección e entra no Théâtre National Populaire (TNP) de Jean Vilar, compañía coa que realiza, en 1957 unha xira por Brasil, Chile, Arxentina, Uruguai e Perú. Destacada é a súa estadía en Bos Aires, onde representa Marie Tudor e Le Triomphe de l’amour. É o seu encontro coa Galiza exiliada. Recibe varias homenaxes no Centro Galego e participa en varios actos da colectividade galega. Alí relaciónase con Eduardo Blanco Amor, Luís Seoane, Tacholas e Virxinia Pereira. Volverá á capital porteña en 1963 para facer, por vez primeira, teatro en castelán, coa obra Yerma de García Lorca, dirixida por Margarita Xirgu.
En 1959 xa leva case corenta obras de teatro e unha ducia de películas. Atrévese mesmo coa danza, en Le Songe d’une nuit d’été, de Shakespeare. Participa tamén na creación do prestixioso Festival de Teatro de Avignon
Logo da morte de Camus, en 1960, representa Cher Menteur, de Jerome Kilty, que será un dos seus maiores éxitos comerciais. Grazas á situación económica que esta montaxe teatral lle reporta, pode comprar, a medias co seu compañeiro André Schelesser, unha casa en Alloue, na rexión de Nouvelle-Aquitaine.
En 1976, tras a morte do ditador Franco, regresa a España para protagonizar El Adefesio de Alberti. É unha xira incompleta, porque enferma de hepatites vírica. Isto, sumado aos malos resultados económicos da compañía, fai que regrese de novo a Francia, en marzo de 1977, cancelando o resto de actuacións, entre elas a que a ía traer de volta á Coruña.
En 1980 concédeselle a nacionalidade francesa. María non quixo adquirila ata despois da morte de Franco. E fíxoo pola vía do matrimonio co seu compañeiro André Schelesser, en 1978.
Tamén nese ano, 1980, publica a súa autobiografía, Residente Privilexiada.
En Francia é recoñecida co Premio Molière en 1988 pola súa participación en Hécube, co Gran Premio Nacional de Teatro en 1990 e coa Lexión de Honor. O país galo tamén a recoñece, ademais de como actriz, como persoa refuxiada, e por iso, desde 2010, a división europea da Office Français de Protection des Refugiés et Apatrides leva o seu nome.
En España outórgaselle a Medalla ao Mérito nas Belas Artes en 1988 e nese mesmo ano Galiza prémiaa coa Medalla Castelao. En 1995 María acepta que os premios do teatro galego leven o seu nome, pero a súa morte, o 22 de novembro de 1996 na súa casa de Alloue, impiden que poda asistir á súa primeira edición.
A Coruña recoñécea como filla predilecta en 1984 e no 2007, a súa casa familiar da rúa Panadeiras convértese na Casa Museo Casares Quiroga.
A casa onde ela pasou a maior parte dos seus últimos anos en Francia, a finca La Vergne en Alloue, no departamento de Charente, foi doada ao concello e agora é un lugar de encontros e conferencias, co nome de “La Maison du comédien – Maria Casarès“. Ela está soterrada xunto ao seu marido, André Schlesser “Dadé”, falecido en 1985, no cemiterio desta localidade francesa.
PARA SABER MÁIS:
- Tríptico de Muller(es) de Palabra: MARÍA CASARES
- Documental María Casares – Imprescindibles – RTVE:
