Elisa Sánchez Loriga (A Coruña, 1862) e Marcela Gracia Ibeas (Burgos, 1867) coñecéronse a mediados da década de 1880 na cidade da Coruña, concretamente na Escola de Maxisterio —Escola Normal en terminoloxía da época—, situada na Praza de María Pita. Concluídos os estudos, exerceron a profesión nos concellos de Coristanco, Vimianzo e Dumbría desde 1888 a 1901. Elisa traballou como mestra de forma esporádica, polo que puideron vivir xuntas durante a maior parte destes anos. Marcela ocupábase da escola e a súa amiga dos labores da casa.
Na primavera de 1901 teceron un plan: Elisa transformaríase en home para poder así casar con Marcela. O proxecto tivo éxito: o 8 de xuño dese mesmo ano, ás sete e media da mañá, casaron na coruñesa igrexa de San Xurxo Mario Sánchez Loriga e Marcela Gracia Ibeas. Unhas horas máis tarde fixeron un retrato no obradoiro de José Sellier. Nin elas nin el sospeitaron o inusitado éxito que tal retrato estaba chamado a ter.
Animadas polo éxito do seu arriscado proxecto, tiveron a ousadía de retornar a Dumbría, onde os veciños identificaron a Mario como Elisa —de feito, xa a identificaron en Vimianzo, cando a dilixencia que as conducía parou nesta vila—. A prensa converteu o matrimonio entre dúas mulleres nun «matrimonio sen home» e as autoridades relixiosas, académicas, xudiciais e policiais iniciaron a súa persecución, polo que se viron obrigadas a fuxir.
Fixérono en dirección a Porto, onde viviron como marido e muller até 16 de agosto, data en que a policía portuguesa as detivo a petición das autoridades españolas. A noticia suscitou un enorme interese, e foron moitas as persoas que se solidarizaron coas «dúas españolas matrimoniadas». Unha vez liberadas, continuaron vivindo xuntas nesta cidade, agora xa como dúas mulleres. A noite de Reis de 1901 Marcela deu a luz unha nena que recibiu o nome de Enriqueta.
España solicitou a súa extradición e Portugal concedeuna, polo que tiveron que fuxir de novo. O seu seguinte destino foi a cidade de Bos Aires, onde traballaron no servizo doméstico, que era a ocupación máis común entre as emigrantes galegas. En 1903 Elisa casou na capital arxentina co dinamarqués Christian Jensen, mais o matrimonio non foi feliz, entre outras razóns por se negar Elisa a ter relacións sexuais co seu marido. De modo que este decidiu denunciala, cuestionando mesmo a súa condición feminina. O xuíz arxentino que se ocupou do caso encomendou a tres médicos o recoñecemento de María —así se facía chamar Elisa na Arxentina—, e os tres certificaron a súa feminidade.
A partir dese momento escasean os datos sobre a vida destas dúas mulleres, que se converteron nun dos símbolos do amor sen fronteiras. Eduardo Galeano ocupouse delas cando se aprobou na Arxentina a lei do matrimonio entre persoas do mesmo sexo: «Fue una derrota de la hipocresía dominante, que invita a vivir obedeciendo y a morir mintiendo, y fue una derrota de la Santa Inquisición, que cambia de nombre pero siempre tiene leña para la hoguera».
Para saber máis: Elisa e Marcela na prensa da época.
